Birçok kişi farkında olmadan irritabl bağırsak sendromu ile boğuşuyor. Ayrıca bu rahatsızlık ile yaşamak zorunda olduğunu sanıyor. Durum böyle olunca, yaşam kalitenizi arttırmak ve sizi daha sağlıklı bir birey haline getirmek isteyen bir hekim olarak sanırım görev bana düşüyor.
Zira irritabl bağırsak hastalığı ile yaşamak kaderiniz değil. Şikayetleri basit değişiklikler ile giderebilir, yaşam kalitenizi arttırabilir ve bunu yapmaya hemen başlayabilirsiniz.
Bu yazıda irritabl bağırsak sendromunun (İBS) tanısından, tedavisine, irritabl bağırsak sendromu için diyet düzeninden, uygulanacak düşük FODMAP beslenmesine kadar birçok konuya değinecek, soruları cevaplayacağım.
Hazırsanız başlıyoruz!
Yazı İçeriği
İrritabl bağırsak sendromu (İBS) nedir?
İrritabl bağırsak sendromu -yada hastalığı- altta yatan bir sebep olmaksızın dışkılama değişikliği, karın ağrısı ve şişkinlik hissi ile beraber gelişen bir bozukluktur. Ülkemizde sıklığı yaklaşık olarak %2.7 ile %19.1 arasında değişmektedir.
Sıklığı bu kadar geniş bir aralıkta vermemin oldukça önemli bir sebebi var. Bu sebep hastalığın tanısı ile ilgili. Zira net bir bozukluk olmaması ve tüm karın içi hastalıklar elendikten sonra ulaşılan bir tanı olması net bir sıklık oluşturmamızı engelliyor.
İrritabl bağırsak sendromunun kesin olarak belirlenmiş bir nedeni yok. Ama biz bozulmuş bağırsak florası, stres, kötü diyet, aşırı duyarlılık ve inflamatuar süreçlerin hastalığın ortaya çıkışında pay sahibi olduğunu düşünüyoruz.
Buraya kadar sanırım irritabl bağırsak sendromunun sınırlarını az çok çizdik. İsterseniz irritabl bağırsak sendromunun tanı kriterlerinden bahsedeyim.
Aslında tanı oldukça önemli bir aşama. Çünkü basit şikayetler ile ortaya çıkması ve ara ara belirti vermesi kişilerin hekime başvurmasını engelleyen etmenlerden. Hatta birçok irritabl bağırsak sendromuna sahip hasta belirtiler hafif olduğu için tanı koyulmamış durumda bekliyor.
Burada tanı için kullanılan birkaç farklı öneri var. Ben basit olması ile beraber kişilerin daha net cevap verdiği sorular içermesi sebebiyle “ROME III” kriterlerini kullanıyorum.
Bu kriterler göre, eğer haftada en az 3 kez gerçekleşen ağrı ataklarının 3 aydır devam etmesi ile beraber aşağıdaki durumlardan en az ikisi varsa irritabl bağırsak sendromuna sahip olabilirsiniz.
- Ağrının dışkılama ile rahatlaması,
- Dışkılama sıklığında değişiklik olması,
- Dışkının yapısında değişiklik olması,
Buraya kadar herşey harika. Ama hatırlatmak istediğim önemli bir husus var.
Yukarıdaki kriterler başka hastalıklar sebebiyle de gelişebilir. Bu nedenle aşağıda sıraladığım bulgulara sahipseniz irritabl bağırsak sendromundan farklı bir hastalığa sahip olabilirsiniz. Böyle bir durumda mutlaka hekiminize başvurun.
- Hızlı kilo kaybı,
- Gece yaşanılan ve sürekli hale gelen ağrılar,
- Dışkıda kan,
- Ailenizde sindirim sistemini ilgilendiren kanser tiplerine sahip bir birey,
Toparlamak gerekirse, toplumun büyük kısmını ilgilendiren, sık karın ağrısı, dışkılama alışkanlığında değişiklik gibi şikayetler ile gelişen ve belirli bir sebebe bağlı olmayan, yaşam kalitesini ciddi şekilde azaltan bir hastalık olan irritabl bağırsak hastalığına mutlaka dikkat edin.
Kriterler eğer size uyuyor yada tanı almış bir irritabl bağırsak sendromu hastasıysanız tedavi yöntemleri sizin için geliyor!
İrritabl bağırsak sendromu tedavisi
İrritabl bağırsak sendromunun tedavisi oldukça karmaşık ve kişinin dışkılama alışkanlığına göre değişen birçok protokol var. Bunlar hekiminiz tarafından düzenlenmesi gerekiyor ve ben sizi gereksiz ayrıntıya boğmak istemiyorum.
Bu sebeple sizin uygulayabileceğiniz ve mevcut tedaviye destek olacak yöntemlerden bahsedeceğim. Bu yöntem ve öneriler kesinlikle tek başına tedavi yerine geçmeyecektir. Ama medikal tedavininde tek başına çoğu zaman tam bir çözüm sunmadığı düşünüldüğünde, birazdan bahsedeceklerimin ne kadar önemli olduğunu anlayabilirsiniz.
Öncelikle değiştirmeniz gereken birkaç önemli nokta var. Bunlardan en önemlileri yaşam tarzı ve beslenme değişikliği olacaktır. Gelin ayrıntılara göz atalım.
İrritabl bağırsak sendromu için diyet
İrritabl bağırsak hastalığının ne kadar sık olduğundan bahsetmiştim. Ülkemizde yeterli veri olmasa da ABD üzerinde gastroenterologlara muayene olan hastaların yaklaşık yarısının İBS olabileceği düşünülüyor.
Durum buraya kadar diyet ile alakasız. Ama şimdi söyleceğim şeye çok şaşıracaksınız. Çünkü yine ABD üzerinde toplanan verilerde İBS hastalarının üçte ikisinin şikayetleri beslenmeye kaynaklı. Yani mevcut İBS hastalarının yarısından fazlası diyet değişikliği ile tedavi edilebilir.
Ama beslenmeyi herkes için düzenlemek oldukça zor. Ayrıca İBS için oldukça fazla ilaç kullanılıyor ve bu ilaç pazarın hacmi ülkemizde 8 haneli rakamlar ile ifade ediliyor.
Şuan 50’ye yakın ajan İBS tedavisinde kullanılıyor. Bir o kadar farklı bileşim ise deneme aşamasında.
Bu kadar büyük bir pazarı küçültmek mümkün. Ama maalesef rakiplerimiz çok güçlü.
Peki irritabl bağırsak sendromu için hangi diyet yapılmalı? Cevabım düşük FODMAP!
İrritabl bağırsak hastalığı için düşük FODMAP
Düşük FODMAP irritabl bağırsak hastalığı için faydası kanıtlanan bir beslenme tarzı. Açılımı “Fermentable Oligo-, Di-, Mono-saccharides and Polyols” olarak ifade ediliyor. Türkçe karşılığı ise fermente olabilen oligosakkarit, disakkarit, monosakkarit ve polioller.
Düşük FODMAP protokolü ise bahsedilen sakkarit tiplerini ve poliolleri diyet ile azaltmaktan geçiyor.
Sakkarit kelimesi şeker anlamına geliyor ve birçok karbonhidrat ağırlıklı besinde var. Polioller ise düşük kalorili tatlandırıcılardır. Bu besinler birkaç mekanizma ile irritabl bağırsak sendromunu kötüleştirebilirler.
İlk mekanizma dışarıdan bağırsaklara fazladan sıvı çekme özellikleridir. Bu durumda bağırsak dışından içeriye sıvı çeken bu moleküller daha fazla sıvı içeriği oluşturarak yoğun ishal oluşumuna neden olur. Özellikle ishalin baskın olduğu irritabl bağırsak hastalarında bu mekanizma daha çok göze çarpar.
İkinci mekanizma ise fermantasyon yani çürüme ile ilgili. Bağırsaklarınızda bulunan bakteriler, tükettiğiniz besinlerin bir kısmını kullanır. Bu durumda sıcak ortamda kalan besinlerin çürümesi gibi bağırsaklarınızda da bir çürüme olayı gerçekleşir ve ciddi gaz meydana gelir. İrritabl bağırsak hastalarının şişkinlik ve karın ağrısı hissetmelerinin ana nedeni çürüme sonucu ortaya çıkan gazın bağırsak duvarını germesidir.
Yukarıda gördüğünüz iki mekanizma aslında irritabl bağırsak hastalığının tüm şikayetlerinin nasıl oluştuğunu size az çok açıklıyor. Bu demek oluyor ki belirli besinler irritabl bağırsak hastalığına yatkın olan bireylerde şikayetlerin ortaya çıkmasında oldukça etkili.
Peki araştırmalar ne diyor?
Araştırma 1
Otuz İBS hastası, sekiz sağlıklı birey beslenmenin dışkı ve İBS şikayetleri üzerine etkisini incelemek için çalışmaya katılıyor. İki gruba ayrılan katılımcılardan ilki düşük FODMAP ile beslenirken, diğer grup tipik günlük diyetlerini uyguluyor.
Yirmi bir gün süren çalışma süresince katılımcılar karın ağrısı, şişkinlik gibi şikayetlerini 0 ile 100 arasında bir skalada puanlanıyor ve dışkılama sıklığı ve tipi değerlendiriliyor.
Araştırma sonunda,
- Düşük FODMAP diyeti uygulayanlar, uygulamayanlara göre daha az rahatsızlık şikayeti belirtiyorlar. Puanlamada düşük FODMAP ile beslenenler ortalama 22.8 puan oluştururken, normal diyeti kullananlar 44.9 ile daha fazla rahatsızlık belirtiyorlar.
- Ayrıca düşük FODMAP ile beslenen kişiler dışkılama alışkanlığında tutarlılık geliştiğini belirtiyor.
Sonuç olarak düşük FODMAP ile beslenen bireylerin irritabl bağırsak sendromuna bağlı şikayetleri geriler.
Düşük FODMAP’lı diyetlerin irritabl bağırsak hastalığında oldukça etkili olabileceğini artık biliyoruz. Peki nasıl düşük FODMAP diyeti yapacaksınız?
Düşük FODMAP diyeti nasıl yapılır?
Düşük FODMAP diyeti aslında oldukça basit. Aşağıdaki tabloda vereceğim yüksek FODMAP içeren besinleri diyetinizden çıkaracak, düşük FODMAP’lı besinleri yerine konumlandıracaksınız.
Tablo oldukça basit. Ama küçük bir arama ile uygun ve uygun olmayan besinleri bulabilirsiniz.
Yüksek FODMAP içeren besinleri diyetinizden çıkardıktan birkaç gün sonra şikayetleriniz gerilemeye başlayacak. Bu süre içerisinde diyeti kesinlikle bırakmıyorsunuz. Aynı prensip ile iki hafta boyunca bu şekilde beslendikten sonra yüksek FODMAP içeren besinleri her gün bir tane olmak üzere diyetinize tekrardan alacaksınız.
Diyetinize geri aldığınız yüksek FODMAP içeren besinleri aşırı miktarda tüketmemeye dikkat etmeniz ayrıca önemli.
Bu şekilde şikayetleriniz tekrar oluşmadan kendinize kararlı, düşük ve yüksek FODMAP içeren karma bir beslenme planı oluşturacak ve sonunda irritabl bağırsak sendromuna bağlı şikayetleri ciddi bir şekilde azaltacaksınız.
| Besin Tipi | Düşük FODMAP | Yüksek FODMAP |
|---|---|---|
| Meyveler | Muz, böğürtlen, greyfurt, üzüm, kivi, limon, misket limon, mandalina, kavun, portakal, ahududu, çilek | Elma, kayısı, böğürtlen, kiraz, hurma, incir, armut, şeftali, karpuz |
| Sebzeler | Havuç, patates, turp, ıspanak, soğan (sadece yeşil), kabak, tatlı patates, domates | Enginar, kuşkonmaz, brokoli, pancar, lahana, karnabahar, sarımsak, mantar, bamya, soğan, bezelye |
| Tatlandırıcılar | Yapay tatlandırıcılar ve stevia | Bal, yüksek fruktoz ve mısır şurubu, ksilitol, manitol, maltitol, sorbitol |
| Süt Ürünleri | Laktozsuz ürünler ve sert peynirler | Süt, dondurma, yoğurt, yumuşak ve taze peynirler, peynir altı suyu, protein (whey) |
Aslında bu diyet benim önerdiğim yüksek yağ, düşük karbonhidrat mantığı ile neredeyse bire bir örtüşüyor. Eğer yüksek yağ, düşük karbonhidrat içerikli beslenmek istiyorsanız düşük FODMAP’a geçmek için küçük birkaç değişiklik yapmanız yeterli.
Diyeti tamamladık, peki yapılacak başka bir şey yok mu?
Tabi ki var! Devam edelim.
İrritabl bağırsak sendromu için diğer öneriler
Öncelikle irritabl bağırsak sendromunu tetikleyen bazı faktörlerden uzak durmanız lazım. Ortaya çıkmamış bir irritabl bağırsak sendromu herşeyden önemli. Aşağıda sayacağım olay ve alışkanlıklardan uzak durun,
- Sigara ve alkol kullanımı,
- Yoğun stres ve kötü uyku düzeni,
- Sürekli ve gereksiz antibiyotik kullanımı,
- Kötü ağız ve el hijyeni. Özellikle sık mide enfeksiyonu (gastroenterit) kişiler dikkat etmeli.
Evet, yukarıdaki olay ve alışkanlıklardan uzak duruyorsanız ve düşük FODMAP diyeti uyguluyorsanız herşey harika gidiyor demektir. Ama dikkat etmeniz ve uygulamanız gereken birkaç önerim daha olacak.
- Probiyotik kullanabilirsiniz. Laktobasilus plantarum irritabl bağırsak sendromunda etkili olduğu bilinen bir probiyotik.
- D vitamini kullanabilirsiniz. Zira İBS hastalarının D vitamini eksikliğine daha duyarlı olduğunu ve D vitamini kullanımında şikayetlerinde ciddi azalmalar görülebileceğini biliyoruz. Ama D vitamini kullanımına başlamadan önce mutlaka hekiminize danışmalı ve ölçüm yaptırmalısınız.
İrritabl bağırsak sendromu, tedavi ve diyet: Sonuç
İrritabl bağırsak sendromu hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde düşüren kronik bir hastalık. İlaç tedavisinin yanında hatta ve hatta öncesinde doğru beslenme tarzı olan düşük FODMAP ile irritabl bağırsak hastaları rahatlatılabilir.
Ayrıca tedaviye probiyotikler eklenebilir ve eksik ise hastaya D vitamini replasmanı yapılabilir.
İrritabl bağırsak sendromu tedavisi doğru şekilde ilerlendiğinde çoğu zaman başarılı olan bir süreç. Bu süreçte yaşadığınız problemleri yorum olarak benimle paylaşabilirsiniz.
