Sporcularda ALT, AST Ve CK Yüksekliği Normal Mi?

Birçok farklı mecrada -acil serviste dahil- kişiler bana egzersiz sonrası yükselmiş karaciğer enzimleri (ALT, AST) ve CK değerlerinin ciddiyeti hakkında sorular soruyor.

Gerçekten önemli bir durum olup, olmadığı anlaşılamayan bu hususta bilgi verme ihtiyacı hissediyorum. Zira yoğun egzersiz sonrası yükselen bu değerlerin müdahale gerektirip/gerektirmediği önemli bir husus.

Bu yazıda sporcularda ALT, AST ve CK değerleri ve yükselişi ve önemi hakkında konuşacak, önerilerde bulunacağım.

Hazırsanız başlıyoruz!

ALT, AST ve CK nedir?

Sporcularda ALT, AST ve CK yüksekliğini incelemeden önce bu değerlerin tam olarak ne ifade ettiğini açıklamak istiyorum. Böylece konuya daha kolay bir şekilde adapte olabilirsiniz.

ALT: Açılımı alanin aminotransferaz olan bu “madde” vücudunuzdaki alanin döngüsünde yer alan bir katalizördür. Görevi alanin aminoasitindeki bir amino grubunu alfa ketoglutarat’a taşımaktır.

Genel olarak karaciğer dokusunda bulunmakla beraber vücutta birkaç farklı dokuda da az miktarda bulunur.

AST: Açılımı aspartat aminotransferaz olan bu “madde” vücudunuzdaki aspartat döngüsünde görev alan bir katalizördür. Görevi bedeninizdeki aspartatın birkaç farklı yapıtaşına dönüşmesini hızlandırmaktır.

ALT gibi AST de genel olarak karaciğer dokusunda bulunmakla beraber farklı birkaç dokuda da az miktarda bulunur.

Gördüğünüz üzere ALT ve AST tek bir dokuya özel olmamakla beraber, büyük bir bölümü karaciğerde bulunur. İşte bu sebepten ALT ve AST değeri yükselişlerini çoğu zaman karaciğer hasarı ile bağdaştırıyoruz.

CK: Açılımı kreatin kinaz olan bu enzim vücudunuzdaki kreatinin, fosfokreatine dönüşmesine aracılık eder. Enerji tüketim ve metabolik süreçlerde önemli rol oynayan bu enzimin bulunduğu dokulara göre birçok farklı özel hali vardır.

Özel formlardan en önemlisi kalp kasında diğer formlardan daha fazla bulunan CK-MB. Zira kardiyak problemlerin teşhisinde troponin ile beraber CK-MB düzeyleri sık incelediğimiz bir birim.

Peki sporcularda egzersize bağlı ALT, AST ve CK düzeyleri yükselebilir ve bu yükseklik yanlış yorumlanabilir mi? Cevabım evet. Sporcuların birçok konu gibi laboratuvar sonuçlarında da farklı değerlendirilmeli.

Sizler için araştırmaları, çalışmaları ve sonuçlarını derledim. Gelin inceleyelim.

Sporcularda ALT, AST ve CK yüksekliği

ALT ve AST değerleri gerçekten dikkat edilmesi gereken bir parametre. Çünkü çoğu zaman karaciğer sebepli problemler ile beraber yükselir. Bu durum aslında hekimleri sporcular konusunda yanlış yönlendiren yegane husus.

Bu sebeple sporcularda hekim muayenesinde ciddi problemler yaşıyorlar.

Peki gerçekten hiçbir sebep olmaksızın sadece spora bağlı ALT, AST ve CK yüksekliği yaşanabilir mi?

Araştırma 1:

On beş sağlıklı erkek egzersiz ve ALT, AST, CK değeleri değişimini araştırmak için çalışmaya katılıyorlar. Çalışma öncesinde ALT, AST ve CK değerleri referans aralıkta bulunan, herhangi bir hastalığı olmayan ve araştırma süresinde ilaç kullanmayan katılımcılar değerlendirmeye alınıyor.

Araştırmada bir saatlik orta şiddetli konvansiyonel ağırlık antrenmanı uygulayan sporcuların ALT, AST ve CK değerleri antrenman sonrası dönemde bir hafta boyunca izleniyor.

Sonuçlar ALT, AST ve CK değerlerinin başlangıç düzeyine göre ortalama 2-5 kat arttığı, ardından yedi gün boyunca yavaş bir şekilde düşüp normal düzeye geldiğini gösteriyor.

Araştırma boyunca incelenen billüribin, ALP ve GGT düzeyleri ise normal olarak seyretti.

Burada önemli olan bir diğer husus ise bu yükselişlerin herhangi bir şikayete neden olmamasıydı.

Sonuç olarak orta ve yüksek şiddetli ağırlık egzersizlerinde bireylerin ALT, AST ve CK değerlerinin yükselişi beklenen ve anormal olmayan bir durumdur.

Sporcularda yükselen karaciğer enzimleri zararlı mı?

Aslında en başından beri karşımıza çıkan soru bu. Çünkü eğer karaciğeriniz gerçekten hasar alıyorsa ne olursa olsun durmalı ve problemi bulmalısınız.

Burada anlaşılması gereken bir nokta var. Karaciğer enzimleri yükselişi (özellikle karaciğere özel olmayan ALT, AST) direk olarak karaciğer hasarını tanımlamıyor.

Hipertiroididen tutun, genetik sebeplere kadar birçok farklı durum ALT ve AST değerlerinin yükselmesine ve/veya yüksek seyretmesine neden olurken, karaciğer hasarı oluşturmuyor.

Bunun yegane sebebi ALT ve AST değerlerinin direkt olarak karaciğere bağlı olmaması. Birçok farklı dokuda bulunan ALT ve AST, kas hasarı gibi egzersizde sık karşılaşılan bir durum nedeniyle de yükselebilir.

İşte burada gerçek karaciğer hasarını, egzersiz sebepli karaciğer enzimi yükselişinden ayırt etmek için iyi bir yol bulmamız gerekiyor. Zira ALT ve AST sadece kas hasarına bağlı olarak yükseliyorsa korkulacak bir şey yok demektir.

Birinci araştırmada gördüğünüz gibi egzersiz sebepli ALT ve AST yükselişinin yanında karaciğer ile alaklı ve daha önemli bir değer olan GGT yerinde saymıştı. Aslında bu bir tesadüf değil. Çünkü ALT ve AST yükselişi egzersiz sebepli ise GGT sabit kalacakken, karaciğer hastalığı durumunda GGT yükselişe geçebilir.

ALP ve billüribin düzeyleri ise birinci araştırmanın aksine sürekli ve şiddetli egzersizlerde minimal olarak yükselebilir.

Peki ne yapacağım?

Spor yapıyorsunuz ve rutin bir kontrol sırasında ALT, AST ve CK yüksek çıktı. Ne yapmanız gerekiyor? Öncelikle endişelenmeyin, klinik pratiğim özellikle spora yeni başlamış bireylerde ALT ve AST değerlerinin yüksek olabileceğini gösteriyor

Uzun süredir yoğun egzersiz yapan bireylerde de ALT ve AST yükselebilir. Ama yeni başlayanlara nazaran daha az rastlıyoruz.

Öncelikle CK kas hasarına bağlı olarak yükselir ve kesinlikle anlamlı değildir. Eğer kalp damar hastalığınız yoksa ve göğüs ağrınız bulunmuyorsa basit bir EKG sonrası problemin olmadığı doğrulanabilir.

ALT ve AST düzeylerinizde kas hasarına bağlı olarak yükselebilir. Bunu yazının geri kalan bölümlerinde konuştuk. Eğer böyle bir durum ile karşılaşılırsa mutlaka GGT, billüribin ve ALP gibi daha spesifik testler istenmelidir.

Ayrıca karaciğer hasarı oluşturabilecek diğer problemler -ki en sık ilaç sebepli, viral kökenli (hepatit gibi) nedenler- dışlanmalıdır.

Bunun ardından sonuçlar değerlendirilmeli ve GGT, billüribin ve ALP değerleri normal ise egzersiz yapılmadan, ilaç kullanılmadan geçen bir hafta sonunda ALT ve AST değerlerine tekrardan bakılmalı, eğer düşüş sağlanmış ve referans aralıklara inilmiş ise egzersiz sebepli ALT, AST yüksekliği olarak değerlendirilmelidir ve endişe edilmemelidir.

Ama tıp pratiği her zaman net değil. Bireyin durumu, şüphelenilen hastalıklar ve diğer birçok durum hekimin bakış açısını değiştirebilir. Bu sebeple hekiminize her zaman güvenmeli ve onunla beraber hareket etmelisiniz.