Mikro besin eksikliklerine B12 vitamini ile giriş yapmıştım. Benzer şekilde çok sık rastladığım iyot eksikliği ikinci durağım. Çünkü iyot eksikliği sıklığı ciddi şekilde artıyor ve birçok sağlıklı insan durumun farkında değil.

Ayrıca iyot eksikliğinden korunmak çok kolay.

Durum böyle iken size iyot eksikliği ile ilgili gereken her şeyi vermek istiyorum.

Hazırsanız başlıyoruz!

Yazı İçeriği

İyot eksikliği neden önemli?

İyot eksikliğinin çok sık görüldüğünden bahsettim. Peki durumun ne kadar ciddi olduğunu biliyor musunuz? Çünkü tek başına “eksik” kelimesi vehameti açıklamıyor.

Şöyle ki Dünya’nın üçte birinde iyot eksikliği olduğunu biliyoruz. Ayrıca riskin, iyot açısından fakir toprağa sahip ülkemizde daha da arttığını bilmenizi istiyorum.

Bu faktörler bir yana iyot alımı geçen zamanla beraber azalıyor. Yani insanlar geçmişe göre daha az iyot tüketimi yapıyor. Yapılan araştırmalar iyot eksikliğinin geçmiş senelere göre dört kat daha sık görüldüğünü bildirmesi durumun en net göstergesi (2).

Tamam, iyot eksikliği çok sık. Ama şu meşhur iyot ne işe yarıyor? diye soruyor olabilirsiniz. Hemen anlatayım.

İyot molekülleri vücutta çok önemli olan tiroid hormonlarının üretiminde kullanılır. T3 ve T4 olarak bilinen bu hormonlar -neredeyse- bütün hücreleriniz ile bağlantı kurar ve onların işlevlerini düzenler.

Tiroid hormonları o kadar önemlidir ki zeka gelişiminden, büyümeye, bağışıklık sisteminden, sindirim sistemine kadar birçok önemli yapıyı kontrol eder. Bu konunun ayrıntılarını iyot eksikliğinin belirtilerinde çok daha iyi anlayacaksınız.

Ayrıca iyot eksikliği,

  • Meme kanseri ile ilişkili olabilir (3),
  • Kalp damar hastalıklarına sebep olabilir,
  • Birçok tiroid hastalığının riskini arttırabilir.

Dolayısıyla iyot eksikliği ile ilgili tek risk tiroid hormonlarının bozulması değil!

Hadi devam edelim.

İyot eksikliğinin nedenleri

İyot eksikliğinin ana nedeni beslenme. Çünkü vücut içerisinde üretilmeyen iyotun tek kaynağı diyet. Burada iyot alımını, emilimini ve ihtiyacını değiştiren birçok faktöre aynı anda bakarsanız sorunu daha iyi anlayabilirsiniz.

İyot eksikliğinin nedenleri şöyle sıralanabilir.

  • İyot açısından güçlendirilmemiş tuz kullanmayan veya uzun süre tuz kısıtlaması yapmış bireyler az iyot aldıkları için ciddi eksiklik yaşayabilirler.
  • Vegan ve vejetaryen bireyler hayvansal besinlerin eksikliği sebebiyle ciddi iyot eksikliği yaşayabilirler (4).
  • Brokoli, karnabahar, brüksel lahanası ve soya gibi besinler çiğ tüketilirse iyot zincirini bozar (5).
  • Sigara içmek ve aşırı flor elementine maruz kalmak iyot emilimini azaltır.
  • Gebelik iyot ihtiyacının arttığı bir dönemdir. Dolayısıyla sınırda değerler, gebelik için iyot eksikliği kategorisine girebilir.

Ayrıca iyot eksikliğinin coğrafya ile de bağlantılı. Ülkemiz maalesef bu konuda ciddi bir handikapa sahip ve Türkiye’de yaşayan herkes iyot eksikliği riski taşıyor.

Bunu kendi hastalarımda da ciddi şekilde görüyorum ve neredeyse iyot tetkiklerini rutin listeye almak üzereyim. Çünkü herkes ama herkes zarar görmüş durumda!

İyot eksikliğinin belirtileri

İyot eksikliği açısından kimsenin güvende olmadığını biliyorsunuz. Peki sizde iyot eksikliği var mı? Tetkiklere geçmeden önce şüphe oluşturacak birkaç konu var ve bunları sizinle paylaşmak istiyorum.

  • Ani kilo alımı. Tiroid hormonları metabolizma hızını düzenleyen en önemli elemanlardan. Eğer iyot eksikliği ciddi boyuta erişir ve tiroid hormonlarının düzeyi azalırsa metabolizmanız yavaşlar. Yavaşlayan metabolizma daha az kalori harcamanıza ve geri kalan kalorinin yağ olarak depolanarak ani kilo almanıza neden olur (6).
  • Üşüme hissi. Metabolizmanız yavaşlarsa vücudunuzun ısı üretme yeteneği azalır. Bu normalden daha fazla üşümenize sebep olur.
  • Mental performans kaybı. Tiroid hormonları beyin hücrelerinizi direkt olarak etkiler. Azalmış tiroid hormonları mental performansınızın azalmasına ve sürekli yorgun hissetmenize neden olur. Hatta çocuklukta iyot eksikliği yaşayan bireylerin beyin gelişiminin normalden az olduğu biliniyor.
  • Sık hastalanma. Bağışıklık sisteminde bulunan hücrelerinizi aktive eden ve düzeylerini kontrol eden faktörlerden biri tiroid hormonlarıdır. Dolayısıyla iyot eksikliği, bağışıklık sisteminin zarar görmesine ve hastalıklara daha açık olmanıza sebep olur.
  • Saç kaybı. Saç hücreleri çok hızlı yenilenir. Dolayısıyla hızlı metabolizma tiroid hormonları ile yakından ilişkilidir. Saçların hızlı kaybı ise iyot eksikliğinin belirtisi olabilir.
  • Yorgunluk hissi. Hücre metabolizmasının direkt olarak tiroid hormonları ile alakalı olduğundan bahsettim. Bahsettiğim metabolik yavaşlama kronik yorgunluk oluşturabilir.

Ayrıca iyot eksikliğinin diğer belirtileri,

  • Kalp hızında yavaşlama,
  • İnce ve kuru cilt,
  • Depresyon,
  • Kan yağlarında bozulma (özellikle total kolesterol artışı),
  • Kabızlık,
  • Kadınlarda regl düzensizlikleri ve gecikmesi,

olarak sıralanabilir.

İyot eksikliği testi: Nasıl tespit edilir?

İyot eksikliği açısından risk altındaysanız ve ciddi belirtiler yaşıyorsanız tetkik aşamasına geçmek oldukça önemli.

Dolayısıyla hekiminize başvurmanız gerekiyor. Burada meslektaşlarımın kararlarına kesinlikle saygı duymakla beraber kendi fikirlerimi paylaşmak istiyorum.

İyot eksikliğini tetkik ettirmenin birkaç yolu var. Bunun ilk yolu doğrudan kan iyot düzeyi veya idrarda spot iyot araştırması yapmak olacak.

İkinci yol ise dolaylı olarak tiroid hormonlarını araştırarak iyot eksikliği hakkında fikir yürütmek olacaktır. İkinci seçenek genel olarak şüphe olmadan rutin yapılan tetkiklerin bozuk çıkması ile hekimleri düşündürdüğü için daha fazla deneyim oluşmasına neden oluyor.

Özellikle yüksek TSH değerleri ile normal T3 ve T4 değerleri “subklinik” yani bulgu vermeyen hipotiroidi (tiroid hormonlarının eksikliği) düşündürür.

Eğer hekiminize başvurmak istemiyorsanız evde basit bir tetkik yapabilirsiniz. Bu tetkik kesin sonuç vermemekle beraber size yol gösterecektir.

Öncelikle iyot açısından zengin bir iyot solüsyonu almalısınız (%2 yoğunluklu). Sonrasında derinizin birkaç noktasına (ön kolunuzun iç yüzü en uygun yerdir) 2×2 cmlik bir kare boyayın.

Boyadığınız noktayı 24 saat sonra kontrol edin. Eğer boyadığınız alan kaybolduysa iyot eksikliğiniz olabilir. Eğer renk hala görünebilir haldeyse iyot eksikliğiniz riskiniz daha az demektir.

Test deri üzerinden iyot emiliminin gözlenmesi prensibine bağlı. Sürdüğünüz içeriğin emilmesi vücudunuzun iyot ihtiyacı olduğunu gösterir. Eğer emilmezse iyot ihtiyacınız yoktur.

İyot eksikliği ile ilgili neden risk altındasınız?

İyot eksikliğinin sık rastlanan bir durum olduğunu birçok hekim, halk sağlığı görevlileri ve yetkililer biliyor. Ama kaçırılan birkaç nokta var.

İlk nokta güçlendirilmiş tuzlar ile ilgili. Ülkemizde satılan tuzların iyot açısından güçlendirilmesi zorunludur. Ama geçmişte “yurtdışında” yapılan araştırmalar birçok “iyot açısından güçlendirilmiş” tuzun yeteri kadar iyot içermediği bulunmuştur.

Ben ülkemizde de bu durumun geçerli olduğunu düşünüyorum. Çünkü tuzlar güçlendirilmiş olmasına rağmen iyot eksikliği hala çok sık.

İkinci nokta ise iyot açısından fakir beslenme. Çünkü insanlar tuzu düşman olarak görüyorlar (ki bence değil). Dolayısıyla tuz kısıtlaması yapılıyor. Üzerine kötü beslenme iyot eksikliğini derinleştiriyor. Ortaya çıkan tablo ise tuz tüketimini azalttığı için sağlıklı hisseden ama iyot eksikliğine sahip bir güruh.

Bu iki nokta aslında toplumun büyük kısmını kapsıyor. Dolayısıyla daha fazla şey söylememe hiç gerek yok. Hadi devam edelim.

İyot açısından zengin besinler

İyot eksikliği açısından her zaman risk altında olduğunuzu biliyorsunuz. Bu konuda yapmanız gerekenler basit, beslenme düzeninize iyot açısından zengin besinler eklemek.

Favorilerimi aşağıda sıraladım. Siz de bu besinlerden bir veya birkaçını seçerek günlük beslenmenize dahil edebilirsiniz.

  • Bir kase yoğurt: 75 mcg,
  • Bir büyük boy yumurta: 24 mcg,
  • Bir kase beyaz fasülye: 64 mcg,
  • Bir tane kuru erik: 2,6 mcg,
  • Bir çay kaşığı iyotlu tuz (markaya göre değişmekle beraber): 150 mcg.

Tabi değerler ile birlikte normal bir insanın ne kadar iyot ihtiyacının olduğunu bilmeniz gerekiyor.

  • Sağlıklı bir insan günlük 150 mcg,
  • Gebe veya emziren kadınlar günlük 250 mcg,
  • Çocuk ve gençler günlük 90 ile 130 mcg,

iyot almalılar. Tabi ki yaş, hastalıklar ve diğer tüm değişkenler kişilerin iyot ihtiyacını değiştirecektir. Bu durumda yukarıdaki tablonun sadece bilgilendirme amaçlı olduğunu söylememe gerek yok sanırım.

Sonuç olarak iyot eksikliği sık görülen ve birçok kişinin risk altında olduğu bir durum. Dolayısıyla beslenmenize dikkat etmeli, iyot eksikliği ile ilgili tetikte olmanız gerekiyor.

Peki sizin iyot alımınız ne düzeyde? Benimle fikirlerinizi paylaşmayı unutmayın!